Bordo
Bordo, čije je ime postalo sinonim za najkvalitetnija francuska vina, i pored malog broja stanovnika, odiše kosmopolitskim duhom, te deluje kao parče Pariza, izmešteno nekoliko stotina kilometara jugozapadno. Možda lepotu i sjaj ovog grada, grandiozne osamnaestovekovne arhitekture, širokih avenija, prostranih trgova i elegantnih restorana najbolje ilustruju reči Vikora Igoa, koji je oduševljen njime zapisao: "Uzmite Versaj, dodajte Antverpen i dobićete Bordo."

Izvor: B92

Prvi susret sa Bordoom doživeo sam na Glavnoj železničkoj stanici San Žan (Saint Jean), monumentalnoj građevini iz XIX veka, u koju pristigoh posle udobne vožnje brzim TGV vozom, kojim se od španske granice do Bordoa stiže za svega sat vremena. Kako sam doputovao u kasnim večernjim časovima, a s obzirom na svoje višegodišnje "bekpekersko" iskustvo, odlučih da prespavam na stanici, jer je u to doba besmisleno tražiti smeštaj. Posle predaha uz nekoliko sendviča i kafu, noć sam proveo prevrćući se na neudobnoj klupi u staničnoj čekaonici, sa još nekoliko putnika koje je zadesila ista nezgoda. Sledećeg jutra, u cik zore, započeo sam obilazak grada, pešice, potcenivši njegovu veličinu. Prva značajnija sakralna građevina na koju sam naišao nasumično šetajući u pravcu centra grada, bila je benediktinska crkva Sant-Kroa (Sainte-Croix), iz XII veka. Građena u romaničkom stilu, sa bogato ukrašenom skulptoralnom zapadnom fasadom karakterističnom za jugozapad Francuske, ona je jedan od retkih sačuvanih svedočanstava procvata srednjovekovnog Bordoa. Naime, upravo nakon udaje grofice Elonore Akvitanske za grofa Anrija Platanženea, budućeg engleskog kralja Henrija II, početkom XII veka, grad naglo počinje da se razvija, pre svega zahvaljujući lokalnoj proizvodnji i izvozu vina, nakon što je pripojen Engleskoj u čijem će sastavu ostati naredna tri veka. Nedaleko od ove crkve nalazi se još jedna građevina -bazilika San Mišel (Saint Michel) u stilu plamene gotike, jedan od simbola grada. Specifičnost ove bazlike iz XIV, čija je gradnja trajala nekoliko vekova, jeste u tome što je njen zvonik, drugi po visini u Francuskoj, posle katedrale Strazbura, izgrađen kao zasebna celina. Spada u grupu od 69 najznačajnijih hodočasničkih crkava, na putu za čuveni galicijski grad Santjago de Kompostelu i pod zaštitom je UNESCO-a.

Na trgu pred bazilikom zatekao sam se baš tokom održavanja buvlje pijace, koja, verovali ili ne, izgleda još neurednije od naših buvljaka. Ubrzo shvatam da je, ipak, najbolje da je što pre napustim, budući da je malo falilo da kupim glomazne antikvitete za neverovatno male pare, a koje bih posle, sa teškom mukom, transportovao kući. Nekoliko stotina metara dalje, u pravcu centra grada, nalazi se Pon di Pjer (Pont du Pierre) - prvi i jedini kameni most preko Garone, čiju je gradnju naredio Napoleon. Ima sedamnaest pilona, koji simbolišu broj slova Napoleonovog imena i prezimena. Ipak, danas ovaj most predstavlja veliki problem za plovidbu Garonom, koja je za velike brodove i nemoguća uzvodno od njega. Tako delovi najnovijeg Airbus-a 380 moraju da se transportuju brodovima iz Engleske do luke Bordo, a dalje, u pravcu Tuluza specijalnim baržama koje mogu da prođu između uzanih lukova ovog mosta, i to samo kada vodostaj to dozvoli. Most vodi u Aveniju Viktora Igoa, na čijem ulazu se nalazi Port d’ Burgonj (Porte de Bourgogne), jedna od nekoliko sličnih kapija na ulazima u stari deo grada, tipičan primer neoklasicizma XVIII veka. Veliki deo Bordoa je planski izgrađen još sredinom XVIII veka, a njegov model primenio je 100 godina kasnije baron Osman (Hausmann), prilikom čuvene transformacije Pariza.

Pomenuta Avenija Viktora Igoa, jedna od nekoliko glavnih gradskih saobraćajnih arterija, formirana je baš u tom periodu, kada su izgrađeni i veliki blokovi zgrada koji čine današnje gradsko jezgro. Ipak, retke srednjovekovne civilne građevine bile su pošteđene rušenja, poput gotičko-renesansnog Gros Kloša (Grosse Cloche) - velike sahat kule i zvonare nekadašnje gradske većnice, kroz koju se ulazi u četvrt La Rusel (La Rouselle). Šetnja njenim uskim ulicama, oivičenim pomalo zapuštenim fasadama elegantnih kamenih kuća, dovela me je do najznačajnijeg i najvećeg sakralnog zdanja Bordoa - katedrale San Andre (Saint Andre). Ova velika bazilika, u kojoj se odigralo već pomenuto venčanje Elonore Akvitanske i Anrija Platanženea, a koju je papa Urban II osvetio još 1096. godine, svoj današnji, gotički izgled, dobila je tokom XIV i XV veka. Pred katedralom se nalazi prostrani trg, na kojem se nalazi i današnja gradska većnica, smeštena u Pale Roan (Palais Rohan). Krenuvši ka obližnjem Muzeju lepih umetnosti, naišao sam na neobičnu, ultramodernu zgradu Tribunala d’ Gran Instans (Tribunal de Grande Instance), sa neobičnim, "kruškastim" delovima koji štrče iz njene staklene fasade i talasastog krova. Radi se o delu poznatog francuskog arhitekta Rišara Rožera (Richard Rogers), koji je radio pariski centar Pompidu sa Rencom Pjanom. Zgrada je iz 1997. godine, a pomenuti "kruškasti " elementi, u kojima se nalaze sudnice, predstavljaju reminiscencije na staru tvrđavu For di A (Fort du Hâ), koja se tu nekada nalazila. Sam Muzej lepih umetnosti, koji je smešten u jedno od krila gradske većnice, iznenadio me je bogatstvom  svojih kolekcija. Pored verovatno najpoznatije slike koja se nalazi u ovom muzeju - Grčke na ruševinama Misolongija Ežena Delakroa, mogu da se vide i sjajna dela Ticijana, Veronezea, Rubensa, Van Dajka, te Koroa, Renoara i Matisa. Doduše, bio sam pomalo i razočaran, jer nemaju nijedno Gojino delo, iako je čuveni španski slikar, prognan, svoj poslednji period života proveo u ovom gradu.

U njegovoj neposrednoj blizini nalaze se Muzej primenjenih umetnosti, Prirodnjački muzej i Muzej Žan Mulen, posvećen Francuskom pokretu otpora u Drugom svetskom ratu. Obilazak nastavljam nasumičnom šetnjom uskim uličicama starog kvarta San Pjer (Saint Pierre), prepunom turista. Srce ove četvrti je pešačka Ulica San Katrin (Sainte Catherine), najduža ovog tipa u Evropi, sa mnogobrojnim prodavnicama najpoznatijih modnih proizvođača, starinskim poslastičarnicama i vrhunskim restoranima sa viševekovnom tradicijom. Sveukupan ambijent starog dela grada, sa prometnim ulicama, monumentalnom arhitekturom i luksuznim izlozima, izrazito je kosmopolitski. To ne može da se oseti ni u jednom drugom francuskom gradu njegove veličine. Veliki broj emigranata iz bivših francuskih kolonija, pridošlih naročito u periodu posle Drugog svetskog rata, uslovio je i pojavu brojnih restorana lokalnih kuhinja, koji svojom raznovrsnošću i mirisima samo doprinose takvoj atmosferi. Ulicom San Katrin dolazi se do Trga D’ La Komedi (Place de la Comédie), na kojem se nalazi monumentalno pozorište Gran Teatr (Grand Théâtre), delo arhitekta Viktora Luja (Victor Louis). O značaju ovog zdanja, građenog za vreme Luja XV i Luja XVI, u istoriji francuske arhitekture govori i podatak da je pariska Opera Šarla Garnijea (Charles Garnier), nastala skoro vek kasnije, njena čista imitacija. Preko puta nje, nalazi se Kuća Vina (Maison du Vin), smeštena u prelepoj zgradi iz iste epohe, čiji oštar ugaoni završetak isturen ka trgu neodoljivo podseća na njujorški Flatajron Bilding (Flatiron Building) s početka XX veka.

Razočaran i ogorčen, krenuh dalje prema Trgu Kenkons (La place des Quinconces) šetalištem Turni (Les Allées de Tourny) sa velikim drvoredima, takođe trasiranim u vreme Luja XV, u sklopu velike, planske obnove Bordoa. Ovaj najveći trg u Evropi, koji zauzima površinu veću od 12 hektara, nastao je na mestu renesansnog dvorca Trompet (Trompette) početkom XIX veka. Sa jedne njegove strane nalazi se ogromni obelisk iz 1902. godine, sa fontanom u svom dnu (Monument aux Girondins), posvećen žirondinskim deputatima, koje je Robespjer poslao na giljotinu za vreme Francuske revolucije. Na suprotnom kraju ovog ogromnog trga, pored samog keja, nalaze se još dva obeliska posvećena francuskoj mornarici, podignuta sredinom XIX veka, od kojih jedan simbolizuje trgovinu, a drugi navigaciju. Kasnije su na njihove vrhove dodate statue dvojice najznamenitijih građana u istoriji Bordoa - Mišela de Montenja (Michel de Montaigne) i Šarla Monteskjea (Charles Montesquieu).

Najbolji način da se doživi Bordo, da se sagleda njegova velelepna arhitektura u svom punom sjaju, i da se zamisli njegov nekadašnji izgled najveće francuske trgovačke luke, pruža se sa keja Luja XVIII (Quai Louis XVIII).

Kao i ostali delovi grada, kejevi leve obale Garone uređeni su sredinom XVIII, "zlatnog veka" Bordoa, nazvanog tako zbog enormnog ekonomskog procvata grada u tom periodu, nastalog zahvaljujući izvozu vina u mnoge prekomorske zemlje. Nažalost, tokom moje posete gradu, čitav ovaj deo uz reku bio je u fazi rekonstrukcije, u sklopu velikih radova na obnovi grada, čiji se završetak planira za 2009. godinu. Hodajući uz kej, prolazim pored nepreglednog niza kamenih, neoklasičnih fasada, nastalih u sklopu već pomenutog projekta izgradnje Bordoa u vreme Luja XV, koji je bio poveren njegovom dvorskom arhitekti Žaku Gabrijelu (Jacques Gabriel). U okviru tog projekta, nastao je i reprezentativni kompleks na Trgu D’ la Burs (Place de la Bourse), koji sačinjavaju tri simetrična zdanja - palate gradske berze, carine i mornarice. Prvobitno su služile kao tri krila kraljevske palate, a tokom oba svetska rata u njih je bio preseljen francuski parlament i svi ostali državni organi. Pred ovim veličanstvenim arhitektonskim kompleksom, centralnom gradskom tačkom projekta Žaka Gabrijela, završavam svoj planski deo obilaska Bordoa, pošavši polako u pravcu železničke stanice, kako bih na vreme uhvatio voz koji će me odvesti u sledeći grad.

Prolazeći te večeri kroz njegove stare gradske ulice, sve prometnije kako se spuštao mrak, kraj mnogobrojnih, sada prepunih kafea, gledajući one iste građevine, koje noću, osvetljene, ostavljaju još jači utisak, zažalio sam što je moja poseta trajala tako kratko i što moram da ga napustim.

Ukoliko dolazite u Pariz na više od nedelju dana, obavezno isplanirajte jednodnevni izlet do Bordoa. U Francuskoj se velike razdaljine prelaze veoma brzo, zahvaljujući sjajno organizovanoj železnici i veoma brzim, komfornim i tačnim TGV vozovima, tako da je ovakav izlet, iako za naše poimanje železničkog prevoza neizvodljiv, tamo normalna stvar.